Yumurtalık Kisti (Over Kisti)

Yumurtalık kistleri (over kistleri) küçük içi sıvı dolu yapılardır. Boyutları bir kaç santimetreden 30-40 santimetreye kadar olabilen çok değişken büyüklüklerde kistler oluşabilmektedir.

Kasıklarda ağrı, ilişki sırasında ağrı, adet zamanlarında ağrı gibi şikayetlerin yanı sıra rüptüre olursa (patlarsa) ve torsiyone olursa (burkulursa)şiddetli karın ağrısı, baş dönmesi, bulantı, kusma gibi şikayetlere de neden olabilirler.

Over kistleri iyi huylu (benign) ve kötü huylu (malign) olmak üzere kabaca iki gruba ayrılır. Bu bölümde genel olarak iyi huylu over kistelerinden bahsedilecektir. Kötü huylu over kistleri jinekolojik kanserler konu başlığı altındaki yumurtalık kanserleri bölümü içerisinde değerlendirilecektir.

İyi huylu yumurtalık kistlerinin de pek çok çeşidi bulunmaktadır. Şüphelenilen kist çeşidine göre hastaya klinik yaklaşım da farklılıklar gösterir.

Çatlamamış Follikül kisti: Kadınlar her ay bir adet olgun yumurta üretirler. Bu yumurta hücresi yumurtalığın içerisinde bulunan ve follikül adı verilen bir kist içerisinde gelişir. Zamanı gelince bu kist çatlayarak içerisindeki yumurta hücresini atar. Atılan bu yumurta hücresi de tüpler (kanallar) tarafından yakalanırlar. Bazen follikül kisti çatlamaz ve büyümeye devam edebilir. Genellikle 3-5 santimetre boyutlarına ulaşabilirler. Çoğu kadında hiçbir şikayete neden olmadan bir kaç ay içerisinde kendiliğinden kaybolurlar. Bazı kadınlarda kasık ağrısına neden olabilirler. Bu kistler rüptüre olursa yani patlarlarsa mittelschmerz denen kasıkta keskim bir ağrı hissedilmesine sebep olurlar. Bu kistlerin boyutları ultrason takipleri ile izlenir ve kendiliğinden kaybolmaları beklenir, eğer giderek boyutları artar ve kaybolmazsa tedavi gerektirebilir.

Korpus luteum kisti: Normalde her kadında ovulasyon yani yumurtlama gerçekleştikten sonra yumurtalıkta korpus luteum denen yapı oluşur. Bu korpus luteum daha sonra eğer gebelik oluşmamışsa kendiliğinden kaybolur. Nadiren bu kaybolma gerçekleşmez ve korpus luteum içerisi sıvı ve kan ile dolu bir kist haline gelir. Genellikle 4-5 santimetre boyutlarında fazla şikayete neden olmayan kistlerdir. Kendiliğinden bir kaç ayda kaybolabilirler. Eğer kendiliğinden veya travma sonrası (cinsel ilişki) yırtılırlarsa karın içerisine kanama ve ani sancıya sebep olurlar ki bu durumda tedavisi genellikle cerrahi müdahale ile yapılır.

Hemorajik kist: Bir kistin içerisine kanama olmasıyla meydana gelen kistlere verilen isimdir.

Dermoid kist (Matür kistik teratom): Genellikle genç kadınlarda görülen 5-10 santimetre civarında boyutları olan kistlerdir. Bu kistlerin içerisinde kemik, diş, saç, yağ dokusu bulunabilir. Kendi etrafında dönerek ovaryan torsiyon denen ağrıla duruma sebep olabilirler. (ayrı bir başlık olarak incelenmiştir)

Endometriyoma (Çikolata kisti): Bu kistler rahmin en iç tabakasının yani endometrium tabakasının yumurtalıklar üzerinde bulunması ve kistleşmesi sonucunda oluşur.

Over kisti oluşumu için risk faktörleri:
- Daha önce over kisti olanlar
- Düzensiz adet kanaması olanlar
- İnfertilite (kısırlık) olanlar

Doğum kontrol hapları ovulasyonu (yumurtlamayı) engelleyerek over kisti oluşumunu engellerler.

Belirtileri:
Yumurtalık kistleri çoğu zaman belirti vermezler. Aşağıdaki belirtilerden herhangi biri veya birkaçı bir arada görülebilir.
Adet düzensizliği, lekelenme veya adet görememe
Ağrılı adet görme ve zaman içinde ağrı şiddetinin artması
Kasıklarda ağrı
Karında dolgunluk ve basınç hissi
İlişki esnasında ağrı
Büyük boyutlu kistlerde ele kitle gelmesi veya karında şişme
İdrar ve barsak şikayetleri
Tüylenmede artış
İnfertilite (Kısırlık)
Ani şiddetli keskin ağrı hissedilmesi kist rüptürü (yırtılması) belirtisi olabilir

Teşhis:
Teşhis muayene ve ultrason ile rahatlıkla koyulabilir. CA-125 ve benzeri tümör belirteçleri çalışılarak kistin natürü (iyi veya kötü) hakkında fikir sahibi edinmek gereklidir. Bazı kistlerde nadiren CT, MR gibi yöntemler ayırıcı tanı v.b durumlar açısından gerekebilmektedir.

Tedavi:
Yumurtalık kistlerinde tedaviyi standartlaştırmak mümkün değildir. Hastanın genel değerlendirmesinde, hastanın yaşı, çocuk sahibi olup olmadığı, kistin natürü, büyüklüğü ve hastaya yarattığı şikâyetlere göre bu kistlere yaklaşım değişmektedir. 
Tedavi sürecinde genel amacımız gereksiz cerrahi müdahaleden kaçınmak ve hastayı iyi takip etmektir. Fakat bu hassas denge içerisinde hastaya müdahale etmede gecikerek kalıcı zararlara uğramasını da engelleyebilmek gerekir. Dolayısıyla iyi bir klinisyenin değerlendirmesi sonrası eğer cerrahi müdahale gerekli olur ise bunu da mümkün olduğu ölçüde kapalı (laparaskopik) yoldan yapmakta fayda vardır.

YUMURTALIK KİSTİNİN PATLAMASI (YIRTILMASI) - OVER KİST RÜPTÜRÜ

Yumurtalık (over) kistleribüyüdükçe içlerinde bulunan sıvı da artar ve kistin gerginliği giderek artarak sonunda kist çeperinde yırtılma veya patlama diye tabir edilen durum oluşabilir buna over kist rüptürü denir.

Yumurtalık kistinin patlaması herzaman çok önemli problemlere yol açmaz. Bazen küçük bir kist yırtılır ve hasta bunu hiç farketmeyebilir ve normal hayatına devam edebilir. Bazen de yırtılan (rüptüre olan) kist bölgesinden kanama oluşabilir. Bu kanama bazen bir süre sonra kendiliğinden durabilir ve bir probleme yol açmaz fakat bazen bu kanama durmaz ve karın içerisine aşırı miktarda kanama olabilir ve hastada ağrı, bayılma, göz kararması, şok gibi hayatı tehtid edecek derecelere kadar durum ilerleyebilir, acil ameliyat gerekebilir. Bu nedenle özellikle yumurtalık kistinin olduğunu bilen bir hasta ağrı, göz kararması, baygınlık hissi, baş dönmesi gibi şikayetleri başlar başlamaz acilen doktora başvurmalıdır; kist rüptüre olmuş veya burkulmuş (torsiyon) olabilir.

Over kistleri bazen kendiliğinden rüptüre olurken bazen cinsel ilişki sırasında veya başka günlük aktiviteler sırasında rüptüre olurlar ve hasta şiddetli kasık veya karın ağrısı hisseder. Ağrı dışında hastanın bulantı, kusma gibi şikayetleri olabilir. Kist karın içerisine fazla kanama yaparsa halsizlilk, baş dönmesi, göz kararması, bayılma gibi şikayetler de eklenebilir. Bazen kist rüptürü olmasına rağmen karın içerisine kanama olmaz sadece kist içerisindeki sıvı akar veya kanama olsa da kısa sürede kendiliğinden durur ve hasta ağrı veya başka bir şikayet hissetmez.

Over kist rüptüründe tanı muayene ve ultrasonografi ile genellikle kolayca konur. Ultrasonla patlamış olan kist ve etrafına akan sıvı veya kanlar görülebilir. Aşırı kanama olan durumlarda hastanın tansiyonu ve kan değerleri düşük olarak ölçülür. Karın ağrısı yapabilecek diğer hastalıklarla ayırıcı tanısının yapılması önemlidir.

Tedavi:
Tedavide bazen sadece izlem ve hastaya destek tedavsi yeterlidir. Kiste bağlı ağrı veya kanama kendiliğinden kısa sürede geçecek ve hasta normal haline dönecektir. Fakat bazı durumlarda kistin patlaması karın içerisine aşırı kanamaya sebep olur ve kanama durmaz veya hastayı şoka sokacak kadar kötü duruma ilerletirse bu durumda destek tedavisi ve acilen kanamayı durdurmak için ameliyat gerekebilir. Ameliyatta kistin kanayan bölgesindeki kanamanın durdurulması genellikle mümkündür. Bazen kist bulunan yumurtalığın tamamen alınması da gerekebilmektedir. Ameliyat laparoskopik veya açık ameliyat şeklinde olabilmektedir.